Devlet tahvili, T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından 1 yıldan uzun vadeli olarak ihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetleridir (DİBS). Hazine bonosu ise yine Hazine tarafından ihraç edilen vadesi 1 yıla kadar olan DİBS’dir. Ülkemizde borçlanma senetleri piyasası faiz oranlarının çok yüksek oluşu, vadelerin kısa oluşu ve Hazinenin yoğun borçlanma ihtiyacı sonucu Hazine borçlanma senetlerinin (diğer bir deyişle Devlet İç Borçlanma Senetlerinin) hakimiyeti altındadır. Özel kesim borçlanma senetleri yok denecek durumdadır.
Borçlanma senetlerinin işlem gördüğü piyasalar, birincil ve ikincil piyasalar olmak üzere ikiye ayrılır. Birincil piyasalar, menkul kıymetlerin ilk defa piyasaya çıkarıldığı ve ihraç eden kuruma gereksinim duyduğu fonu sağlayan piyasalardır. Buna göre, Devlet İç Borçlanma Senetleri, Hazine adına Merkez Bankası tarafından yürütülen ihalelerle ihraç edilir.
İkincil piyasalar ise, menkul kıymetlerin ihraçları sonrası alınıp-satıldığı piyasalardır. Bu piyasalar, tasarruf sahiplerine ellerindeki menkul kıymetleri her an nakde çevirebilmelerine olanak tanımalarından dolayı önem taşımaktadır. Ülkemizde en aktif ve organize DİBS ikincil piyasası İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) bünyesindeki Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım-Satım ve Repo-Ters Repo Pazarlarıdır. Bu piyasalara aracı kurumlar ve bankalar katılabilmekte olup, İMKB’nin kuralları geçerlidir. Merkez Bankasının da üyesi olduğu İMKB’de katılımcılar talep ve tekliflerini gerekli tüm detayları ile İMKB sistemine gönderirler. En iyi talep ve teklif sistemde karşılaştığında belirlenen işletim kuralları çerçevesinde işlemler gerçekleşir.
Ayrıca, Merkez Bankası tarafından açık piyasa işlemleri kapsamında DİBS kullanılarak gerçekleştirilen kesin alım-satım ve repo (geri satım vaadi ile alım)-ters repo (geri alım vaadi ile satım) işlemleri de ikincil piyasa işlemleridir. Merkez Bankası, para politikası hedefleri çerçevesinde, para arzının ve ekonominin likiditesinin etkin bir şekilde düzenlenmesi amacıyla açık piyasa işlemlerini gerçekleştirir. Açık piyasa işlemleri, günümüz merkez bankacılığının en etkin para politikası aracıdır.
Merkez Bankası bu işlemleri kendi bünyesinde ihale ya da kotasyon yöntemiyle ve/veya İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı ile Repo-Ters Repo Pazarına katılmak suretiyle gerçekleştirebilir.
Piyasalarda belirsizliğin, fiyat ve faiz oranlarında dalgalanmaların olduğu dönemlerde yoğun bir şekilde başvurulan kotasyon yönteminde, işlemlerin gerçekleştirileceği faiz oranı ve/veya fiyat ile alım-satımı yapılacak menkul kıymetlerin vadesi ya da repo-ters repo işlemi vadeleri Merkez Bankasınca piyasa koşulları göz önünde bulundurularak belirlenir. İhale yönteminde ise, Merkez Bankası alım-satımı yapılacak kıymet vadelerini veya repo-ters repo işlem vadelerini açıkladıktan sonra, faiz oranları ve fiyatlar bankalar ve aracı kurumlar tarafından serbestçe belirlenmektedir.
Daha önce de belirtildiği gibi, ikincil piyasa işlemlerinde yaygın olarak DİBS kullanılmaktadır. Bu bağlamda, kesin alım işlemleri, piyasada likidite ihtiyacının kalıcı olduğu durumlarda DİBS alımı suretiyle piyasanın fonlanması işlemidir. Likidite ihtiyacının geçici olduğu durumlarda ise işlem vadesi 91 günü geçmemek üzere repo işlemi tercih edilir. Öte yandan, piyasada kalıcı likidite fazlası durumunda kesin satım, geçici likidite fazlası durumunda da yine işlem vadesi 91 günü geçmemek üzere ters repo işlemi yapılır.
Alım yönlü işlemlerde (kesin alım, repo ilk işlemi ve ters repo dönüş işlemi) kıymet teslim alınmadan bedelin ödenmesi, satım yönlü işlemlerde (kesin satım, ters repo ilk işlemi ve repo dönüş işlemi) ise bedelin alınmadan kıymetin teslim edilmesi söz konusu değildir. Taraflar arasındaki tüm nakit transferleri Elektronik Fon Transferi (EFT) ve tüm menkul kıymet (diğer bir deyişle DİBS) transferleri de Elektronik Menkul Kıymet Transferi (EMKT) sistemleri üzerinden yapılır.
Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihaleleri ne zaman ya da hangi sıklıkla yapılmaktadır?
İhaleler genel olarak pazartesi ve/veya salı günleri düzenlenmektedir. Hangi haftalar ihale düzenleneceği bilgisi, Hazinenin ay sonları itibarıyla gelecek aya ilişkin olarak yayımladığı İç Borçlanma Stratejisinde yer almaktadır. İhalelere ilişkin detay bilgiler ise, ihaleden en az 1 iş günü öncesinde Hazine tarafından kamuoyuna duyurulmakta olup, söz konusu duyurulara Hazinenin İnternet sitesinden ulaşılabilmektedir.
Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Web Sitesinde yayımlanan “sık sorulan sorular”dan derlenmiştir (Ziyaret Tarihi: 28/04/2010).
