Soğuyarak ağırlaşan hava kütlesi yüksek basıncı, ısınarak yükselen hava kütlesi alçak basıncı oluşturur. Eğer bu iki basınç alanı birbirine yakın ise, yüksek basınç alanında ağırlaşan hava, alçak basınç alanında yükselen havanın boşalttığı yere doğru hızla hareket eder. Bu rüzgardır. Rüzgarın hızı, basınç farkının az veya çok olmasına bağlıdır.
Rüzgarın oluşumunu ve yönünü etkileyen faktörler vardır. Bunlar; basınç merkezlerinin yeri, Dünya’nın kendi çevresindeki dönüşü ve yer şekillerinin doğrultusudur. Yüksek basınç merkezi güneyde, alçak basınç merkezi kuzeyde ise rüzgar güney yönünden kuzeye doğru eser. Dünya’nın kendi çevresinde batıdan doğuya doğru olan dönüşü nedeniyle rüzgarların yönlerinde sapmalar medyana gelir. Bu sapmayı oluşturan coriolis (koriyolis) gücüdür. Coriolis gücü nedeniyle, rüzgarlar Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de sola doğru saparlar. Alçak basınçlarda hava akımı çevreden merkeze, yüksek basınçlarda merkezden çevreye doğrudur. Dağların, boğazların ve vadilerin doğrultuları rüzgarların yönlerini etkiler. Özellikle yeryüzüne yakın esen rüzgarlar, bu tür yer şekillerinin uzanış doğrultusuna kanalize olurlar. Rüzgarlar taşıdıkları havanın özelliklerini gittikleri alanlara götürürler. Eğer rüzgar sıcak bir alandan kaynaklanıyorsa ulaştıkları yere bu sıcaklığı taşır. Bu nedenle rüzgarlar estiği yerlerin hava sıcaklığını artırır ya da düşürür.
Önemli Bilgi: Rüzgar meydana getiren hava kütlesinin hareket hızına rüzgar hızı denir. Bir rüzgarın hızı yüksek ve alçak basınç merkezleri arasındaki basınç farkına (basınç gradyanı) ve basınç merkezlerinin yakınlığına bağlıdır. Basınç farkı ne kadar çok ve mesafe ne kadar yakın olursa rüzgar hızı artar. Basınç farkı ortadan kalkarsa rüzgar da durur. Rüzgarın hızı anemometre denilen aletle ölçülür. Rüzgar hızı saniyede metre (m/sn) ya da saatte kilometre (km/saat) olarak ifade edilir. Rüzgarın hızını hiç bir alet olmaksızın, cisimlere yaptığı etkilere bakarak saptayabiliriz. Bunun için Bofor (Beaufort) ölçeği geliştirilmiştir. Bu ölçek 0’dan başlayarak 12. basamağa kadardır. Örneğin, çizelgenin 4. basamağındaki rüzgar denizde köpüklenme yapar. Karada tozları ve kağıtları havalandırır, küçük dalları sallar. Bir rüzgarın hangi yönden ne kadar süreyle ve kaç kez estiğini ifade edebilmek için rüzgarın esme sıklığı (frekansı) kavramı kullanılır. Rüzgar frekansı gün, ay ve yıl olarak tespit edilir. Elde edilen veriler bir rüzgar gülü diyagramı ile gösterilir.
Kaynak: Milli Eğitim Web Sitesinde Yer Alan “Mesleki Açık Öğretim Lisesi “Coğrafya 1″ (Hazırlayan: Derviş Ünlü)” Ders Notlarından Derlenmiştir (Ziyaret Tarihi: 03/02/2010).
