Bu iradeli varlıklar için geçerlidir. Bunun bir adına da “dinamik kader” diyebiliriz. Çünkü Allah iradeli varlıklara irade verirken onların dilemesini dilemiştir. Onların dilemesi “kader”dir. İradeli varlıklara iradeyi kader kılan Allah’tır. Onlar irade yokmuş gibi hareket ettiklerinde “kaderlerine karşı gelmiş” olurlar. İradelerini kullandıklarında “kadere” iman etmiş ve tabi olmuş olurlar.
Dinamik kadere tabi varlıklar Allah’ın dinamik müdahalesine maruz kalırlar. Yani Allah’ın dilemesiyle iradeli varlıkların dilemesi arasında nedensellik ilişkisi vardır. Bu da ilahi bir kaderdir. “Allah dilemedikçe siz asla dileyemezsiniz”. Bu mealdeki ayetlerin tümü Allah’ın insana verdiği iradeye işaret eder. Yani insana irade veren Allah bununla insanın “dilemesini” dilemiştir. İşte bunun anlamı budur.
Bu ilk dilemenin ardından gelen ilahi dilemeler insanın dilemesini dikkate alır. Yani insan iyiyi dilemişse, Allah bunu görür ve ona göre kendi dileğini tecelli ettirir. İnsan kötüyü dilemişse, Allah bunu da görür ve kendi mutlak iradesini buna göre tecelli ettirir.
Böyle olmasaydı günah ve sevap olmazdı. Doğru ve yanlış olmazdı. Cennet ve cehennemin var oluş sebebi kalmazdı. İnsan iradesi işlevsiz kalır, hiçbir işe yaramazdı. İnsan iradesi ile ilahi irade arasındaki sebep-sonuç ilişkisinin en güzel delili Ra’d suresinin 11. ayetidir:
“Bir toplumun bireyleri kendi benliklerini değiştirmedikçe, Allah o toplumun halini değiştirmez.”
Bunun açık anlamı şudur: Herkes tek tek kendini değiştirme iradesini sergilesin, Allah da o toplumun istihkakını değiştirsin.
Kaynak: Arif Çevikel’in 03/09/2005 tarihinde Vakit Gazetesinde yazdığı “Dinamik kader Statik kader” yazısından derlenmiştir.
