Bireyler fizikî görünümlerinin yanısıra ve davranışlarıyla da birbirlerinden ayrılırlar. Yâni kalıtımla birlikte, çevreden gelen unsurlar, olaylar bireylerde farklılıklar meydana getirir. Kişisel farklılıkların sebepleri çok çeşitlidir. Sadece aynı kültürü almış, aynı ailede yaşamış bireylerin davranışları birbirlerinin aynı olsaydı, bu farklılıkların tek sebebini çevre şartlarına bağlayabilirdik. Ancak her bireye kendine has özellik kazandıran unsurlar, yâni alınan eğitim, kalıtım, duygusal hayat ve çevre şartları olarak belirlenebilir. Başka bir deyişle insanın yaradılışının ve yaşayışının müşterek bir eseridir. Türk atasözlerinde insan kişiliğinin bireylerin sayısı kadar farklı olduğu belirtildiği gibi, aynı kişilikte farklı davranışlar görülebileceği de dile getirilmiştir. Bireyler arasındaki kişilik farklılığının normal bir gelişim süreci içinde oluştuğu atasözlerinin muhtevalarında da belirtilmiştir.
“İnsan benzerini ancak aynada görür”, “İnsan çeşit çeşit yer damar damar”, “İnsanın soyu bir, huyu bindir”, “Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır”, “Her yiğidin gönlünde bir aslan yatar”, “Her kişinin bir havası vardır”, “Beş parmak bir (düz) değil)” şeklinde ifade edilen atasözlerinde, insanın fizikî farklılıklarının yansıra kişilik farklılıkları da vurgulanmaktadır. Kişilik farklılıkları daha çok insanın davranışları (yoğurt yiyişi gibi), arzu ve istekleri (Her yiğidin gönlünde bir aslan yatar), huyu ve “havası” ile belirtilmiştir.
Atasözlerinde, aynı kişilikte birbirine zıt davranışlar da sergilenebileceği; “Bir ağaçta gül de biter, diken de”, “Bir ağaçtan oklukta çıkar bokluk da” sözleri ile belirtilmiştir. Bu atasözleri aynı zamanda, aynı soya mensup olan bireylerin tezat kişiliklere sahip olabileceği, şeklinde de yorumlanabilir.
Herbart, insanları kolay hareket eden ve ağır hareket eden diye iki kısma ayırmaktadır. Atasözlerinde şu ikisi “ağır hareket eden” bireyler için söylenebileceği gibi; kendini savunmayan, hiç bir şeye aldırmayan kişilikler için de söylenebilir: “Başına vur, ekmeğini elinden al” ve “Başında değirmen taşı dönse aldırmaz”.
Kaynak: Sayginnlp.com web sitesinde yayımlanan “Kişilik (Şahsiyet) ve Atasözleri” konulu yazıdan derlenmiştir.
