Kamu işletmeleri, devletin mülkiyetinde bulunur ve devlet tarafından işletilir. Kamu işletmelerinde, işletmenin mülkiyeti, bakanlıklar ve belediyeler gibi devlet kuruluşlarına aittir.
Kamu işletmeleri şu amaçlarla kurulur:
· Belirli bir toplumsal yarar nedeniyle sınırlandırılmış kar elde etmek
Fiyatları olabildiğince düşük tutmak
Ülkenin refahını artırmak
Tekelleri önlemek
Özel kesimin yetersiz olduğu alanlarda işletmeler kurmak
Yeterli ve etkin alt yapılar oluşturmak
Varolan ulusal kaynakların etkin kullanımını sağlamak
Hızlı sermaye sağlayarak yeni yatırımlar yapmak
Kamu işletmeleri kendi aralarında mali, sosyal ve ekonomik nedenlerle kurulmuş işletmeler olarak da gruplandırılabilir.
Mali nedenlerle kurulan kamu işletmelerinin amacı, kamu kurumlarına gelir sağlamaktır. Örneğin, devlet üretme çiftliklerinden AOÇ’ nin (Atatürk Orman Çiftliği) elde ettiği ürünlerin satışından devlet önemli gelir sağlamaktadır.
Kamu işletmeleri, hukuki yapı bakımdan özel işletmelerden farklıdır. Bu işletmeler yalnızca kamuya mal veya hizmet üretmek için kurulup işletilmezler. En önemli amaçlarından biri topluma yarar sağlamaktır.
Kamu işletmelerinden bazıları da sosyal nedenlerle kurulur. Sosyal nedenlerle kurulan kamu işletmeleri, az gelişmiş yöreleri kalkındırmak amacıyla kurulur. Daha gelişmiş yörelerde ise gelişmenin sürekliliğini sağlamayı amaçlar.
Sosyal nedenlerle kurulmuş işletmelere örnek olarak Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, kreşler verilebilir. Ayrıca sağlık hizmetlerini yerine getiren hastaneler de verilebilecek başka örnektir.
Kamu işletmelerinin bir bölümü de ekonomik nedenlerle kurulmaktadır. Bu nedenle kurulan kamu işletmelerinin amacı, ülkenin ekonomik kalkınmasını hızlandırmaktır.
Ekonomik nedenlerle kurulan işletmeler, kamu tasarrufu oluşturarak sermaye birikimi sağlar. Örneğin, Türkiye Şeker Fabrikaları ve Sümerbank ham maddeyi değerlendirip iş sahası açarak yurt ekonomisinin dışa açılmasında önemli yararlar sağlamıştır.
Kamu işletmelerinin üç özelliği vardır.
Sermayelerinin devlete ait olması,
Özel yasalarla kurulup özel hukuk kurallarına göre işletilmesi,
Sermayeye göre kamu idaresine doğrudan veya dolaylı olarak bağlı olmasıdır.
Kamu işletmeleri yasanın öngördüğü biçimlerde denetlenir.
Kaynak: Milli Eğitim Web Sitesinde Yer Alan “Mesleki Açık Öğretim Lisesi İşletme 1 (Hazırlayan: Taylan Acar)” Ders Notlarından Derlenmiştir (Ziyaret Tarihi: 01/02/2010).