Bir firmanın yarattığı refahı ölçer ve satışlardan, satın alınan mal ve hizmetlerin maliyetinin çıkarılması ile belirlenir. Kısacası katma değer, firmanın brüt çıktısını değil, net çıktısını ölçer. Katma değer, iş görenler için maaş ve ücretler, borç için faizler, vergi ve kar payları, dağıtılmayan karlar ve yatırım için amortismanlar biçiminde yaratılmasına katkıda bulunanlara geri ödenir.
Verimliliğin ölçümünde katma değerin çıktı ölçüsü olarak kullanılma nedenleri şöyle sıralanabilir:
Makro Düzeyde: Özellikle uluslararası karşılaştırma düzeyi ele alındığında, makro düzeyde kullanılabilecek tek ‘çıktı’ ölçüsü, katma değerdir. Katma değer, iki ülkede benzer yöntemlerle bulunuyorsa, temel verimlilik göstergelerine dayalı olarak uluslararası karşılaştırmalar yapılabilir. Firmalar değişik ürün ürettiğinde, ‘birim üretim miktarı’, uygun bir ‘çıktı’ ölçüsü olmaktadır.
Gayri safi yurtiçi hasıla, tüm ülkenin çıktısını gösterir; farklı sanayilerin katma değerini içerir ve tek tek firmaların katma değerlerinin toplamıdır. Makro düzeyde çıktı ölçüsü olarak kullanıldığında firmalar kendi başarımlarını, sanayi ortamları ile karşılaştırabilirler.
Firma Düzeyinde: Katma değer, bir firmanın satın aldığı mal ve hizmetlerini, satın alınabilir ürünlere dönüştürerek elde ettiği değerdir. Katma değer, emek ve sermaye ile ilişkilendirilerek bir verimlilik oranı oluşturulur.
Üretilen birimler cinsinden tanımlanan fiziksel çıktılar, üretim sürecinin işleyişinin iyi bir etkenlik ölçüsünde verdiği gibi, denetleme ve kontrol amacı için de önemlidir. Ancak bu göstergeler, firmanın genel etkinliğini, müşteri tatmini açısından yansıtmazlar. Diğer taraftan katma değer, yalnızca üretimin etkenliğini yansıtmaz, aynı zamanda firmanın yarattığı ek refahın da ölçüsüdür. Yani katma değer ayrıca etkililiği ve kaliteyi de ölçer.
Katma değer hesaplamaları geleneksel hesap kayıtlarına dayalıdır ve kolaylıkla elde edilebilir, firmanın karlılığı ve rekabet edebilirliliği ile ilişkilendirilebilir.
Katma Değerin Hesaplanması: Katma değer kavramı beraberinde, refahın üretimi ve dağıtımı kavramlarını da getirmektedir. Bu bakış açısıyla katma değeri hesaplamanın iki yolu vardır: Refahın üretimi “çıkarma yöntemi” ile yansıtılırken, refahın yaratılması “toplama yöntemi” ile yakalanabilmektedir.
Katma Değer= Satışlar-Alımlar
Katma Değer= Maaş ve Ücretler+Kar+Faiz+Vergiler
Katma Değerde İşgücünün Payı: Bir birim katma değer yaratmak için işgücüne yapılan harcamaları maaş ve ücretler cinsinden gösteren oranlama. Bu oran, bir firmanın rekabet edebilirlik düzeyinin de bir göstergesidir.
Katma değerde işgücünün payının iki belirleyicisi vardır:
1) Ortalama işgücü maliyeti düzeyi.
2) İşgücü verimliliği düzeyi. Bu oranın düşüklüğü, işgücü maliyeti açısından firmanın rekabet edebilir olduğunu gösterir. Rekabet edebilirlik, düşük ücret oranları ya da uygun ücret oranları ile birlikte yüksek verimlilikle sağlanabilir. Bir firma, ücretlerden fedakarlık etmeden olabildiği kadar rekabetçiliği amaçlamalıdır.
Katma Değer Marjı Oranı: Katma değer marj oranı, satın alınan mal ve hizmetlerin kullanım derecesinin ve satın alınanlar ile ürünler arasındaki fiyat farklılıkları değişimlerinin ölçüsünde kullanılan bir oranlama sistemidir. Yalnızca stok düzeyindeki değişmelerden etkilenebilir. Oranın yüksekliği, yüksek fiyatlandırma kararını, satın alınan malzeme ile ürünler arasındaki fiyat farklılıklarını, satın alınan malzemenin kullanım derecesini ya da stok kontrolünün iyi olup olmadığını yansıtabilir. Katma değer marjı düşük olan bir iş, dışsal faktörlerin etkilerine oldukça açık hale gelir.
Kaynak: “Verimlilik Terimleri Sözlüğü”, Milli Prodüktivite Merkezi Web Sitesi, Ziyaret Tarihi: 04/05/2010.
