Nemliliğin ve yağışın kaynağı sudur. Sıcaklığa bağlı olarak su, buhar ve buz haline dönüşebilir. Su olmasaydı, yeryüzünde yaşam olmazdı. Atmosfer içerisinde su; buhar, sis, bulut ve yağışlar şeklinde kendini gösterir. Atmosfere teması olan sular, Güneş’ten aldığı enerji ile birlikte buharlaşarak nemli bir hava tabakası oluşturur. Su buharı yükseldikçe yoğunlaşarak, yeryüzüne yağmur, kar ya da dolu şeklinde geri düşer. Atmosfer içerisindeki su buharı nem olarak ifade edilir.
Mutlak nem: 1 m3 hava içerisinde bulunan nemin gram (gr/m3) cinsinden değerine mutlak nem denir. Mutlak nem miktarı Ekvator’dan kutuplara, denizlerden, karaların içlerine doğru gidildikçe ve yeryüzünden yukarıya çıkıldıkça azalır. Mutlak nem miktarı sıcaklıkla doğru orantılıdır. Hava sıcaklığı arttıkça havanın taşıyabileceği nem miktarı da artar. Tersi durumda ise azalır. Havadaki nem miktarı higrometre (nem ölçer) denilen bir aletle ölçülür.
1 m3 havanın belli bir sıcaklıkta taşıyabileceği en yüksek nem miktarına maksimum nem denir. Örneğin, 1 m3 havanın -10° C sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla nem miktarı 2 gr/m3 iken, 0° C’de 4.8 gr/m3′ tür. Havadaki nem, doyma noktasını aşarsa o havada yağış meydana gelir.
Bağıl nem: Havadaki mutlak nem miktarının, doyma noktasına oranına bağıl nem (nisbi nem) denir. Bağıl nem oranı yüzde (%) olarak ifade edilir. Bağıl nem miktarı %100’e ulaşırsa havadaki nem doyma noktasına ulaşmıştır ve o havada yağış meydana gelir.
Yoğuşma, sis, bulut: Su buharı (atmosfer içerisinde) yükseldikçe soğuyarak yoğuşur. Yoğuşma yükseklerde olursa bulut, yeryüzüne düşerse yağış ve yeryüzüne yakın yerlerde olursa sis oluşturur. Bulutların, sirüs (tüy bulut), kümülüs (küme bulut), stratüs (katman bulut) ve nimbüs (yağmur bulutu) adları verilen dört tipi vardır.
Yağış, su buharının yoğunlaşması sonucu yer çekimine bağlı olarak yeryüzüne katı (kar, dolu) veya sıvı (yağmur) olarak düşmesidir. Yeryüzüne düşen yağışın miktarı metre kareye (m2) kilogram (kg) veya milimetre (mm) olarak belirtilir. Yağışlar farklı şekillerde oluşur. Yağmur yağışların en büyük bölümünü oluşturur. Yağmur damlaları 0,5 ile 5 mm iriliğindedir. Buna göre çiseleme ve sağanak şeklinde yağarlar. Yağmur yağışları pluviometre (yağmur ölçer) denilen bir aletle ölçülür. Su buharının 0° C altında donarak billurlaşması sonucu kar yağışı oluşur. Atmosfer içindeki su tanelerinin dikey hava hareketi ile aniden soğumasıyla da dolu yağışı meydana gelir. Soğuk ilkbahar gecelerinde havadaki su buharının cisimler üzerinde su damlaları oluşturmasına çiy denir. Sonbaharda açık havada çok soğuk gecelerde havadaki nemin cisimler üzerinde buz örtüsü oluşturmasıyla kırağı oluşur.
Hava kütlelerinin soğuma ve yoğunlaşma biçimine göre yağış çeşitleri;
Yamaç (orografik) yağışları: Bir yamaç boyunca yükselen nemli hava kütlesinin soğuyarak yoğuşması sonucu oluşan yağışlardır. Yamaç yağışları çoğunlukla dağın üst kısmına kar, alt kısmına yağmur halinde düşer. Yaz musonları bu tür yağış bırakır. Ülkemizde Akdeniz ve Karadeniz kıyılarındaki dağların denize bakan yamaçlarında da bu tür yağışlar oluşur.
Cephe (frontal) yağışları: Faklı hava kütlelerinin birbirleriyle karşılaştığı sınıra cephe adı verilir. Sıcak ve nemli hava kütlelerinin soğuk ve kuru hava kütlesiyle karşılaştığı alanlarda cepheler oluşur. Sıcak ve nemli hava hava soğuk hava kütlesi üzerinde yükselerek yoğuşur ve ardından yağış bırakır. Ülkemizde kış aylarında, kuzeyden gelen soğuk kuru hava Akdeniz kıyıları üzerindeki ılık nemli havayı soğutup yoğunlaştırarak cephe yağışları oluşturur. Cephe yağışları genellikle orta kuşak ülkelerinde görülür.
Yükselim (konveksiyon) yağışları: Alttan ısınan nemli hava kütlesinin dikey yönde hızla yükselmesi sonucu soğuyup yoğuşmasıyla oluşur. Ekvatoral bölgelerde oluşan yağışlar çoğunlukla bu şekildedir. Ülkemizde bu tür yağışlar İç Anadolu’da ilkbahar sonlarında ve yaz başlarında gerçekleşir. Bu yağışlara bölgede kırk ikindi yağışları adı da verilir.
Kaynak: Milli Eğitim Web Sitesinde Yer Alan “Mesleki Açık Öğretim Lisesi “Coğrafya 1″ (Hazırlayan: Derviş Ünlü)” Ders Notlarından Derlenmiştir (Ziyaret Tarihi: 03/02/2010).
