9 Ekim 2011

“Öfke (Gadap ya da Gazap ” bağlamında atasözleri ve düşündürdükleri

Edebiyat
Edebiyat

Geleneksel Türk kültüründe öfke, “gadap” ve “gazap” olarak da ifade edilmektedir. Öfkenin sınırı çizilmeden, çoğunlukla hatalı, kötü bir duygu olarak değerlendirilir. “Oysa öfke bir sınır içinde bireyin kendi varlığını koruması, tanıtması ve çevreye kabul ettirmesi için gerekli” olduğu uzmanlarca kabul edilmiştir. Ancak “sınır”ın, her öfkeli birey tarafından çizilebilmesi gerçekleştirilemediğinden, bu duygu halindeki düşünceler ve atasözleri de olumsuzdur. Meselâ Gazâli’ye göre insanın isteklerinden birisi engellendiği zaman öfke meydana gelir. Öfke anında ateş yükseldiği gibi, kan basıncı artar, insanın yüzü kızarır. Aşırı öfkelenen kişilikte söz dinleme azalır, gözleri birşey görmez olur. Öfkelenen kişi sözlerinde aşırılığa, saldırganlığa kadar varır. Öfkesi geçtiği zaman, aynen şu atasözünde belirtildiği gibi söylediği sözlerden utanır: “Öfke gelir göz kararır, öfke geçer yüz kızarır”, insanda öfke, atasözlerinde de ortaya konduğu gibi, fizyolojik ve psikolojik olmak üzere çift yönlü oluşmaktadır. Çünkü öfke duygusu aynı zamanda hem ruhu, hem de bedeni ilgilendiren bir durumdur. Öfkeyi, içten gelen yıkıcı bir coşku, bütün bedenin sıcaklığını yükseltip kan dolaşımını hızlandıran bir durum ile birlikte görürüz. Bunu için “öfke baldan tatlıdır” ama “Öfke ile kalkan zararla (ziyanla) oturur” denmiştir. Çabuk öfkelenen ama bu duygusunu kontrol altına alabilen bireyler için; “Saman alevi gibi parladı”, “Çabuk parlayan çabuk söner” sözleri söylenmiştir. Buna karşılık öfkenin eyleme geçmesi demek olan saldırganlığa hazırlanan, öfke şiddeti arttığı gözlenen kişiler için, “Burnunun yeli saman savurur”, “Demir yalayıp ateş püskürür” sözleri dile getirilir. Herhangi bir istekleri ya da ihtiyaçları engellendiği zaman hayvanlarda, çocuklarda ve erginlerde saldırgan davranışlar görülebilir. Atasözlerinin saldırganlığa ve saldırgan kişilere karşı tavır almış olarak söylendiği görülmektedir; “Ölüm ile öç alınmaz”, “Yırtıcı (alıcı) kuşun ömrü az olur”, “Zorba ile şaka olmaz”, “Azgın it ile uğraşılmaz”. Bu atasözlerinde başka saldırganlığın; saldıran ve saldırılan açısından hiç de iyi olmayacağı; “Canı yanan eşek Attan yürük olur”, “Eşeğin canı yanınca atı geçer”, “İki testi tokuşunca biri elbet kırılır” sözleriyle belirtilmiştir.

Share

Bunları da Beğenebilirsiniz...