Rüzgarlar; oluşumlarına ve sürekliliklerine göre üç ana gruba ayrılır
1- Sürekli rüzgarlar: Yeryüzünde termik ve dinamik basınç merkezlerine bağlı olarak oluşan, yıl içerisinde devamlı esen ve yönleri değişmeyen rüzgarlardır. Bunlar:
Alizeler: 30° kuzey ve güney enlemleri üzerinde oluşan dinamik yüksek basınç merkezlerinden, Ekvator’da oluşan termik alçak basınç merkezine doğru esen rüzgarlardır. Genel olarak kuru karakterlidirler. Alize rüzgarlarının üzerinde ters yönde esen rüzgarlara ters alizeler veya üst alizeler adı verilir. Ters alizeler, kuzey ve güney yönünden gelerek Ekvator’da buluşan alize rüzgarlarının karşılaşıp yükselerek tekrar 30° paralellerine yönelmeleri sonucu oluşur.
Batı rüzgarları: 30° kuzey ve güney paralelleri üzerinde oluşan dinamik yüksek basınç merkezlerinden 60° kuzey ve güney paralelleri üzerinde oluşan dinamik alçak basınç merkezlerine doğru eserler. Orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar.
Kutup rüzgarları: Kutuplar üzerinde oluşan termik yüksek basınç merkezlerinden 60° kuzey ve güney paralelleri üzerinde oluşan dinamik alçak basınç merkezlerine doğru eser. Bu rüzgarlar soğuk alanlardan geldikleri için geçtiği alanların sıcaklığını düşürürler. Kuru karakterli rüzgarlardır.
2- Devirli rüzgarlar: Kara ve denizlerin farklı ısınmalarına bağlı olarak oluşurlar. Yaz mevsiminde denizlerden karalara, kış mevsiminde ise karalardan denizlere doğru eserler. Bu rüzgarların en çok bilineni muson rüzgarlarıdır. Kış musonları kuru ve soğuk karakterli rüzgarlardır. Yaz musonları okyanusların üzerinden geldiği için nemlidir. Bu nedenle ulaştıkları kıyılara bol yağış bırakırlar.
3- Yerel rüzgarlar: Bu rüzgarlar günlük basınç farklılaşmaları sonucu oluşur.
Sıcak yerel rüzgarlar: Bu rüzgarlar Kuzey Yarım Küre’de genellikle güneyden eserler. Akdeniz çevresinde etkili olan sıcak rüzgarlar sirikko, hamsin, sam, lodos ve föndür. Fön rüzgarı taşıdığı nemli hava kütlesini bir dağ yamacı boyunca yükselirken bırakır, diğer tarafta kuru olarak geçer. Nemli iken yükseldikçe her 100 metrede 0,5o C soğur. Fakat kuru iken aşağıya doğru indikçe her 100 metrede 1o C ısınır. Alp Dağları’ndan inen bu sıcak rüzgara İsviçreliler föhn adını vermişlerdir. Ülkemizde ise bu rüzgar yaz mevsiminde, Batı Torosların İç Anadolu’ya bakan yamaçlarında, kış mevsiminde ise Doğu Karadeniz Dağlarının kıyı kesimlerinde etkilidir
Soğuk yerel rüzgarlar: Kış mevsiminde kuzey, kuzeybatı ve kuzeydoğudan esen soğuk ve kuru rüzgarlardır. Akdeniz çevresinde etkili olan soğuk yerel rüzgarlar karayel, poyraz, bora ve mistraldir.
Ekvator ve çevresinde basınç ve sıcaklık farklarının yüksek olmasından dolayı oluşan yerel rüzgarlar da vardır. Asya ve Avustralya’nın Büyük Okyanus kıyılarında oluşanlara tayfun (typhoon) denir. Atlas Okyanus’u ve Antil Adalarında oluşanlara Horikeyn (Hurrican), daha küçük çapta olanlarına hortum adı verilir. Bu rüzgarların hızı 300-500 km/saat’e ulaşabilir, can ve mal kayıplarına yol açabilir.
Meltemler: Bu rüzgarlar, günlük sıcaklık farkları sonucu oluşurlar. Meltemler etki alanları dar olan ve sıcak mevsimlerde ortaya çıkan rüzgarlardır. Kıyılarda kara ve deniz arasında, dağlık alanlarda ise dağ ve vadi arasında ortaya çıkarlar. Ege kıyılarında bu rüzgara imbat adı verilir.
Kaynak: Milli Eğitim Web Sitesinde Yer Alan “Mesleki Açık Öğretim Lisesi “Coğrafya 1″ (Hazırlayan: Derviş Ünlü)” Ders Notlarından Derlenmiştir (Ziyaret Tarihi: 03/02/2010).
