Eksiksiz bir enlem tayini için her zaman iki yıldıza gözlem yapma gereğinin güçlüğü, bir yıldıza, meridyen dolaylarında dürbünün iki durumunda gözlem yapmak suretiyle giderilebilir. Bu durumda yıldız her iki gözlemde tam meridyende bulunamaz, meridyen geçişinden biraz önce veya biraz daha sonraki bir konumdadır. Bu yüzden buna Sirkum- Meridyen zenit uzaklığı yöntemi denir.
Meridyen yakınında yıldızın zenit uzaklığı, meridyen geçişindekine kıyasla biraz büyük olacaktır. Bu durumda ölçülen zenit uzaklığından meridyen zenit uzaklığını bulmak için gözlem zamanının bilinmesine gerek vardır. Gözlem anındaki yıldız zamanından yıldızın saat açısı bulunur. Gözlem saat açısı yardımı ile, ölçülen zenit uzaklığından, meridyen zenit uzaklığını hesaplamak için kolay formüller geliştirilmiştir. Meridyen zenit uzaklığından daha evvel verilmiş olan basit bağıntılar ile kutup yüksekliği bulunur. Yıldız meridyene ne kadar yakınsa, meridyen zenit uzaklığına indirgeme işlemi o kadar kolay olur. Ayrıca indirgeme işlemlerini kolaylaştırmak için uygun yardımcı tablolar da düzenlenmiştir.
Gözlemin yapılışı şöyledir: Yıldıza meridyen geçişinden önce bir süre (belki on dakika) önce uygulama yapmaya başlanır, yani yatay orta çizgiden geçişinden biraz öncesine getirilerek beklenir. Yıldız yatay çizgi üstüne getirilerek kısa bir işaret verilir ve yazıcı bu işaretle saati 0.1s ye kadar okur ve kaydeder. Sonra daire okumaları yapılır. Eğer yeterli zaman varsa aynı dürbün durumunda okumalara devam edilir (yaklaşık 1’er dakika aralıkla). Yıldızın meridyen geçişinden sonra da aynı aralıklarla gözlemlere devam edilir. Refraksiyonun hesaplanması için ısı ve basınç ölçülür.
Gözlemler meridyenden çok açıkta yapılmamalı ve ayrıca yıldızlarında zenite çok yakın olmasından sakınılmalıdır. Çünkü bu durumlarda sözü edilen indirgeme formüllerine göre düzeltmeler çok büyük çıkarlar. Orjinal yönteme karşılık burada ölçülerin kendileri için saate gerek vardır. Değerlendirme için de yıldızın rektesansiyonu yıldız cildinden alınmalıdır. Ancak bu değerde, saatin okunması için ön koşulan hassasiyet 0.1s yeterlidir. O halde α için doğrusal enterpolasyon yapılır ve kısa periyotlu nutasyon dikkate alınmaz. Bu yöntem gözlemlerde ve değerlendirmede daha fazla işlemi gerektirir. Ancak dolunay, az kapalı gökyüzü ve benzeri gözleme uygun olmayan şartlarda çok az sayıda yıldıza gözlem yapma imkanı bulunuyorsa yapılabilir.
Türkiye’de enlem tayini için, deklinasyonu –35o ile 20o arasında olan yıldızlar seçilmelidir (Erbudak ve Tuğluoğlu,1984, Acar, 1999).
Kaynak: M. Acar, B.Turgut, “Kern DKM 3-A ile Astronomik Enlem, Boylam ve Azimut Belirleme”, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara, 28 Mart – 1 Nisan 2005.
